چرا مگاپروژهها برای کشور مهم هستند؟
1397/10/09
مقاله ای از دکتر پیمان مولوی مشاور تامین مالی و سرمایه‌گذاری در روزنامه گسترش صمت
هفته گذشته نخستین نشست تخصصی باعنوان «مگاپروژهها کلید راه توسعه» در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد.
پس از آن نظرها و واکنش‌های گوناگونی مطرح و ابراز شد؛ برخی موافق و برخی مخالف. مخالفان بر هدررفت منابع کشور و بلندپروازی مدیران دولتی و تحقق نیافتن بسیاری از پروژه‌ها تاکید داشتند و موافقان نیز معتقد به اهمیت توجه به اجرای مگاپروژهها در اقتصاد ایران بودند.
باتوجه به مجموع نظرهای عنوان شده، در این مجال به اهمیت کار روی مگاپروژهها و اهمیت آن برای آینده ایران خواهم پرداخت و امیدوارم بین موافقان و مخالفان گفت‌وگویی به سود ایران شکل بگیرد.
مهم‌ترین تاکید روی مگاپروژهها ایجاد تصویری از رویای ایرانی برای ایرانیان این مرز و بوم است؛ رویایی که هر روز بیش از دیروز در حال کمرنگ شدن است. وقتی رسانه‌های اجتماعی را تعقیب می‌کنید سیلی از رویدادهای کشورهای همسایه را در گروه‌ها و کانال‌های گوناگون اجتماعی می‌بینید؛ از بهره‌برداری از فرودگاه جدید استامبول با ۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، بهره‌برداری از پروژه فرودگاهی المکتوم جدید در امارات، پروژه جوبیل عربستان سعودی تا بهره‌برداری از پل بزرگ بین ماکایو و هنگ‌کنگ، بهره‌برداری از مجموعه پالایشگاه‌های سابیک، خطوط قطار پرسرعت ترکیه، بندرهای جدید در امارات و عمان و...
هر پروژه بزرگ که مبتنی بر نیازهای توسعه‌ای کشورها راه‌اندازی می‌شود، امیدی برای نسل‌های آینده به‌شمار می‌رود؛ اشتغال پایدار ایجاد می‌کند و در تولید ناخالص داخلی نقش مهمی برعهده می‌گیرد. اما چرا ما در تعریف و اتمام چنین پروژه‌هایی ضعیف عمل می‌کنیم. وجود بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار پروژه نیمه‌تمام در سطح کشور گواهی است بزرگ بر بهینه نبودن تعریف پروژه‌ها در ایران و نداشتن دید توسعه‌ای و تاکید بر دید بخشی و قشری.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشیم رقابت اقتصادی منطقه‌ای ایران با کشورهای ترکیه، عربستان و امارات است که اگر جدی گرفته نشود در آینده لطمه‌های جبران‌ناپذیری به رشد تولید ناخالص ملی وارد خواهد کرد.
ترکیه ۴۰۰ میلیارد دلار بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در زیرساخت‌هایش سرمایه‌گذاری کرده که در مقاله‌های گذشته به آن اشاره کامل شده است؛ زیرساخت‌هایی مانند حمل‌ونقل ریلی، بندرها، فرودگاه‌ها و ارتباطات در کنار مدرن‌سازی شبکه بانکی و مالی. توسعه این زیرساخت‌ها صادرات ترکیه را در کمتر از یک دهه ۴ برابر کرده و تولید ناخالص داخلی این کشور را دو برابر.
امارات متحده عربی نیز تبدیل به هاب مالی خاورمیانه شده و از یک کشور تجارت‌محور، در حال حرکت به سوی کشوری صنعت، تجارت و گردشگرمحور است و به‌احتمال زیاد میزان تولید ناخالص آن در چند سال آینده به ایران خواهد رسید. مدرن‌سازی این کشور کوچک از لحاظ جغرافیایی و جمعیتی و بزرگ به لحاظ اقتصادی، در تمامی حوزه‌ها از سرآمدان جهان است که متاسفانه در ایران جدی گرفته نمی‌شود و با رویکرد سنتی به آن نگاه می‌شود. باتوجه به تحریم‌ها و کندی روند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ایران و کم بودن بودجه عمرانی این نگرانی وجود دارد که ایران فاصله زیادی از رقیبان منطقه‌ای‌اش بگیرد و این فاصله به نقطه جبران‌ناپذیری برسد. در اینجا سعی دارم دلایلی که موجب موفق نبودن مگاپروژهها در ایران شده را به‌طور خلاصه شرح دهم:
۱- نبود یکپارچگی در مفهوم توسعه اقتصادی در ایران: به این معنی که رویکردهای متناقضی درباره توسعه در ایران وجود دارد. تشکیل نشدن یک گفتمان توسعه‌محور اقتصادی موجب شده چشم‌اندازی عینی و واقعی از توسعه کشور در ذهن ایرانیان وجود نداشته باشد. به‌عبارت کلی‌تر، بخوانید که ما رویای ایران خود را نداریم.
۲- نداشتن درک درست از جهان اطراف و مناسبات اقتصادی: شاید کتاب قوی سیاه را خوانده‌اید از نسیم نیکولاس طالب. این کتاب در زمینه دست بالا گرفتن فرض‌ها ازسوی انسان است. در حوزه اقتصادی نیز در جمله‌هایی که از سوی مسئولان دولتی مطرح می‌شود نوعی دست بالا گرفتن وجود دارد که می‌تواند مانند قوی سیاه خطرناک باشد؛ بنابراین وقت آن است که تعریفی دوباره از اقتصاد ایران انجام شود تا جایگاه و حرکت پیش رویش مشخص شود.
۳- جای خالی افراد بلندپرواز در بخش تصمیم‌گیر اقتصادی: به‌نظر سطح توقع در دولت بسیار پایین آمده و افرادی با قابلیت نظریه‌پردازی و رویاپردازی اقتصادی مبتنی بر توسعه اقتصادی کشور بسیار کم فرصت حضور دارند و این امر بسیار محسوس است. فراموش نکنیم که پشت هر پروژه بزرگ توسعه‌ای، مغزهای متفکر و آگاهی هستند که باید جدی گرفته شوند.
۴- ما خود همه چیز داریم: این واژه یکی از خطرناک‌ترین واژه‌ها در توسعه اقتصادی است. ما می‌توانیم بسیاری از امکانات را داشته باشیم اما ۱۰۰ درصد امکانات را نداریم و در جهانی که مرکب و integrated است به‌تنهایی نمی‌توان پیشرفت کرد. در حقیقت استفاده نکردن از فرصت‌های اقتصاد جهانی یکی دیگر از موانع توسعه مگاپروژهها در ایران است.
امیدوارم رویای ایرانی ملموس برای تمام ایرانیان در بعد اقتصادی شکل بگیرد و با استفاده از تک‌تک فرصت‌های پیش رو بتوانیم گامی موثر و اثربخش در توسعه ایران برداریم.