وعده‌ها، سرکشی بازار ارز را کنترل می‌کند؟!
1396/11/04
گفتگوی روزنامه گسترش تجارت با دکنر مولوی- شماره 361
اواسط دی بود که نوسانات ارزی خواب را از چشمان بازار طلا و ارز و سایر بازارها گرفت و به یکباره نرخ ارز افزایشی بیش از ۶۰۰ تومان را تجربه کرد، آن هم در شرایطی که منطقی برای این جهش وجود نداشت، زیرا در بازار تقاضای چندانی ایجاد نشده بود که بخواهد براساس تجربه‌های قبلی که با افزایش تقاضا بازار دچار التهاب می‌شد، نظم بازار ارز بر هم بزند.
به هر حال در روزهای پایانی ماه صفر و نزدیک شدن به تعطیلات سال نو میلادی نرخ ارز افزایشی را تجربه کرده بود که ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی در توضیح این امر از تعطیلات ژانویه به عنوان مقصر گرانی ارز نام برد، اما با عبور از تعطیلات و کاهش مسافرت‌های خارجی و پایین آمدن تقاضا برای ارز، بار دیگر شاهد جهش فنر نرخ ارز بودیم، اما این بار رئیس‌کل بانک مرکزی سکوت در پیش گرفت که این سکوت تا همین چند روز پیش هم ادامه داشت. همین امر موجب شد دلایل مختلفی برای جهش نرخ ارز برشمرده شود از جمله اینکه ذخایر ارزی کم است و بانک مرکزی برای کمک به دولت در راستای جبران کسری بودجه رویه سکوت را در پیش گرفته تا جهش نرخ ارز ادامه داشته باشد. نرخ ارز دیروز کمی نسبت به روزهای اخیر آن هم با صحبت‌ها و وعده‌هایی که رئیس‌کل بانک مرکزی و رئیس‌جمهوری دادند، آرام گرفت، اما مهم‌ترین پرسش‌ها این است که آیا باید اجازه داد نرخ ارز همچنان در مقاطعی افسارگسیخته افزایش پیدا کند؟ آیا وعده‌هایی که داده شد، موجب کاهش مناسب نرخ ارز خواهد شد یا خیر؟ آیا مسکنی که به بازار بیمار ارز تزریق شده، می‌تواند برای این بازار درمانی قطعی باشد یا در روزهای آتی بار دیگر شاهد جهش نرخ ارز خواهیم بود؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، کارشناسان اقتصادی و صاحب‌نظران این حوزه در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» اظهارنظرهای مختلفی را ارائه می‌کنند.
بانک مرکزی مسئول ایجاد سفته‌بازی
علی صادقین، در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» معتقد است: در ماه پیش رو با عرضه بیشتر ارز تا حدودی بازار کنترل خواهد شد و تعدیل قیمت‌ها را در این بازار خواهیم داشت، اما نباید تا این حد اجازه می‌دادیم با این کمبود عرضه، تقاضا برای سفته‌بازی در بازار رشد کند. این پژوهشگر اقتصادی با اشاره به اینکه برای اطلاع از وضعیت بازار ارز نخست نیازمند اطلاعات آماری دقیق از وضعیت ذخایر ارزی به‌ویژه از نوع ترکیب ذخایری که در اختیار داریم، هستیم، گفت: نخست باید این را بدانیم که آیا ذخایر ارزی ما براساس ارزهای بین‌المللی مطلوب است یا ارزهای نامطلوبی در ترکیب پایه پولی کشور وجود دارد. وی افزود: با توجه به روندی که چند روز گذشته شاهد آن بودیم، بنده احساس می‌کنم اختلالی در عرضه ارز از سوی بانک مرکزی ایجاد شده است. با نگاهی به وضعیت اقتصادی امروز ایران و میزان رشد اقتصادی که وزارت امور اقتصادی و دارایی این رشد را بالای ۶ درصد در نظر گرفته، برای شناسایی تقاضای ارز چند عامل کلیدی قابل بررسی است؛ نخست اینکه هم‌اکنون و در این فصل از سال مسافرت خارج از کشور از سوی مردم وجود نداشته و اتفاق خاصی هم در تقاضای ارزی بخش خصوصی به‌ویژه شرکت‌ها در جهت خرید مواد اولیه و واسطه‌ای به‌وجود نیامده است. بنابراین برای تقاضای ارز از سوی بازار اختلالی به‌وجود نیامده و مشکل از سوی عرضه و به طور عمده بانک مرکزی است. در واقع این چیزی است که در ظاهر دیده می‌شود. صادقین در ادامه اظهار کرد: نکته دوم این است که شاید دولت به‌واسطه بانک مرکزی و افزایش نرخ ارز درصدد رونق اقتصاد است و افزایش نرخ ارز شاید موجب تحریک بخش تقاضا، بهبود رشد اقتصادی، افزایش ظرفیت خالی کارخانه‌ها و بنگاه‌ها شود، چراکه بنگاه‌های صادرات‌محور با افزایش نرخ ارز می‌توانند وضعیت بهتری داشته باشند. این پژوهشگر اقتصادی، معتقد است که افزایش نرخ ارز می‌تواند به‌شدت برای سال آینده تورم‌زا باشد و قدرت خرید را تا حدودی کاهش دهد. بنابراین در نظر گرفتن این روش در شرایط فعلی و از منظر دستاوردهای دولت برای کاهش تورم خیلی مناسب نیست که به این صورت بخواهیم تحریک رشد اقتصادی را شکل دهیم، به‌ویژه اینکه هزینه‌های تولید نیز بالا خواهد رفت و بیشتر کمبود عرضه ارز در بازار به‌ویژه ارزهای اصلی مانند دلار و یورو این افزایش نرخ را رقم زده است. صادقین گفت: اما اینکه این روند تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد، باید بگویم از آنجایی‌که تبلیغات منفی در این زمینه شکل گرفته و نرخ دلار افزایش یافته، به طور قطع در چنین شرایطی هزینه‌های تولید بالا می‌رود و از همه مهم‌تر انتظارات تورمی منفی را از جنبه سفته‌بازی ایجاد می‌کند.
قلب تپنده بازار ارز را بیمار نکنیم
پیمان مولوی نیز در گفت‌وگو با پایگاه خبری گسترش، گفت: آنچه امروز در بازار ارز اتفاق می‌افتد، این است که ارزش ریال و تومان ایران نسبت به ارزهای بین‌المللی به یکباره کاهش پیدا می‌کند که این امر تزلزل در سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی و حرکت سپرده‌های بانکی به سمت بازارهای سفته‌بازی را در پی خواهد داشت و به طور قطع جمع کردن آن کار سختی خواهد بود. این کارشناس اقتصادی با ابراز تاسف از اینکه چرا همواره در ایران علاقه‌مند به تکرار اشتباه هستیم و با تکرار اشتباهات اقتصاد کشور را در فضای بین‌المللی متزلزل نشان می‌دهیم، بیان کرد: در دنیا مفهومی با عنوان سیستم مدیریت ارز شناور وجود ندارد و در بازار آزاد ۹۹ درصد کشورها ارز را براساس عرضه و تقاضا قیمت‌گذاری می‌کنند و براساس نیاز بازار، نرخ ارز افزایش یا کاهش پیدا می‌کند. به گفته مولوی، برای برون‌رفت از این بحران راهی جز تک‌نرخی و واقعی کردن نرخ ارز نداریم و در هر زمانی که بر نرخ ارز فشار وارد می‌شود و از افزایش نرخ آن جلوگیری شده و یا به‌صورت مصنوعی نرخ ارز پایین نگه داشته شده است، در مواقعی نرخ ارز ۲ تا ۳ برابر افزایش پیدا کرده و سرمایه ایرانیان در یک شب، متحول می‌شود.
کارشناس اقتصادی تصریح کرد: تا زمانی که به دانش و اقتصاد بین‌الملل رجوع نکنیم و واقعیت‌ها را نبینیم و روش خودکار را دنبال کنیم، به نتیجه درستی نمی‌رسیم، هرچند که ممکن است با تزریق پول به بازار توسط بانک مرکزی دلار از ۴۷۰۰ به ۴۰۰۰ تومان هم برسد. مولوی تصریح کرد: باید دقت کنیم که در سال ۲۰۱۸ میلادی زندگی می‌کنیم و همه به دانش جهانی دسترسی دارند؛ ممکن بود تا ۲۰ سال گذشته استفاده از مسکن‌های موقت در مدیریت بازار ارز جواب دهد، اما اکنون این روش‌ها دیگر جواب نمی‌دهد.
کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: اینکه رئیس‌کل بانک مرکزی به موضوع افزایش نرخ ارز ورود می‌کند و به مردم می‌گوید دلار بخرید یا نخرید، این موضوع به عقیده بنده خیلی درست نیست، چراکه وظیفه بانک مرکزی سیاست‌گذاری است و انتظار می‌رود سیاست‌گذاری به نحوی باشد که این نوع مشکلات را در بازار ارز شاهد نباشیم. به عقیده مولوی؛ مدل مدیریت ارز در کشور به‌درستی شکل نگرفته و تا زمانی که این مشکل حل نشود، هرچند وقت یک‌بار شاهد نوسان در بازار ارز خواهیم بود و برخی طرفدار افزایش نرخ ارز به نام صادرات و عده‌ای نیز طرفدار کنترل نرخ ارز به نفع واردات خواهند بود.
نرخ ارز چقدر باید باشد؟
ابراهیم رزاقی، از دیگر کارشناسان اقتصادی و صاحب‌نظر در این حوزه در گفت‌وگو با پایگاه خبری گسترش، با طرح این پرسش که نرخ ارز چقدر باید باشد، گفت: برای اینکه نرخ ارز مشخص شود، ۳ راه بیشتر وجود ندارد؛ نخست اینکه هر اندازه تورم در داخل وجود دارد، به همان میزان نرخ ارز بالا برود، دوم نرخ ارز بیشتر از تورم در داخل باشد و راه سوم این است که نرخ ارز را به‌گونه‌ای به بازار عرضه کنیم که برای طبقات پایین جامعه و تولیدکنندگان صرفه اقتصادی داشته باشد. با در نظر این موارد، حال این پرسش مطرح می‌شود که کدام راه‌حل درست است؟ وی با اشاره به اینکه از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۷ تورم کشور حدود ۳ درصد بود و دلار با نرخ ۷ تومان به بازار عرضه می‌شد، بیان کرد: در این سال‌ها کشور رقم قابل‌توجهی صادرات غیرنفتی داشته است.
اما از سال ۱۳۴۸ تورم در ایران به وجود آمد و روزبه‌روز هم افزایش یافت و یکی از دلایل هم این بود که به شکل‌های مختلف برخی از افراد کالا به کشور وارد می‌کردند و تولید داخلی دچار اختلال شد؛ با این شرایط باز هم دلار به نرخ ۷ تومان به فروش می‌رسید.
رزاقی ادامه داد: این شرایط در حالی در کشور ما حاکم بود که کشورهایی مانند چین و ژاپن طرفدار نرخ ارز بالا برای حمایت از تولید بودند و نتیجه این بود که هیچ کشوری با دلار گران نمی‌توانست کالای خارجی وارد چین کند و مردم هم عادت کردند جنس خارجی استفاده نکنند و امروز این دو کشور جزو کشورهای صنعتی هستند. در واقع یکی از ابزارهای صنعتی شدن در نظر گرفتن این موضوع است. در حالی که تولیدکنندگان داخلی سر پا مانده‌اند که قطعات خود را از خارج تامین کرده‌اند. زراقی خاطرنشان کرد: اختیاردار بازار ارز دولت است و بخش خصوصی نیز براساس صادراتی که دارد، دلار خود را به دولت نمی‌فروشد.
در نتیجه کسی که می‌خواهد از صادرات سود ببرد، با به‌دست آوردن دلار، کالا می‌خرد و کالا به ایران وارد می‌کند و سود بالایی می‌برد. رزاقی تصریح کرد: کنترل نرخ ارز مانند بیماری است که با خون زنده است. باید تدابیری برای کنترل این نرخ بیندیشیم. ضمن اینکه بانک‌ها باید از سوداگری دست بردارند.
بازار طلا و ارز کمی آرام گرفت
دیروز نرخ هر دلار در بازار آزاد با کاهش ۷۰ تومانی نسبت به روز دوشنبه به ۴ هزار و ۵۷۴ تومان رسید و هر قطعه سکه تمام طرح جدید با نرخ یک میلیون و ۵۱۸ هزار تومان در بازار عرضه شد که کاهش حدود ۲۰ هزار تومان را نشان می‌دهد. به گزارش «گسترش تجارت» در معاملات دیروز بازار طلا، نرخ هر قطعه نیم‌سکه به ۷۴۸ هزار تومان و ربع‌سکه به ۴۴۶ هزار تومان رسیده که هریک از این نوع سکه‌ها به ترتیب کاهش ۹ و ۳ هزار تومانی را تجربه کرده است. در این بین سکه یک‌گرمی نیز ۲۹۱هزار تومان به فروش رسید که نسبت به روز قبل از آن تغییری نداشت. لازم به ذکر است؛ دیروز هر گرم طلای خام ۱۸ عیار نیز ۱۴۴ هزار و ۵۰۰ تومان به فروش رسید که تغییر قیمتی محسوسی را شاهد نیست.