راهکارهای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بازار ایران بررسی شد
1395/08/19
آشتی فرصت‌های سرمایه‌گذاری با زبان تجاری؛ لازمه جذب سرمایه‌ها
فصلنامه اقتصادی اخبار مالی
لیلی شهیر: هر چند که بازار سرمایه ایران رشد زیادی داشته اما به نظر می‌رسد، جدا بودن از فضای بین‌المللی باعث شده تا استانداردهای این حوزه به خوبی رعایت و اجرا نشود، این موضوع باعث ایجاد ضعف‌هایی در حوزه سرمایه‌گذاری شده است. از طرفی باتوجه به این واقعیت که درآمد سرانه ایران بالا نیست، پس انداز بخش خصوصی نیز به تنهایی برای توسعه کشور نیست و باید برای تامین آن از منابع خارجی بهره برد.
سال‌های پس از انقلاب، ایدئولوژی مخالفت با تمدن غرب و تجلیات آن باعث شد تا مسئولین نظام سیاسی ایران نوعی نگاه منفی به ارتباط با جهان خارج و استفاده از منابع خارجی داشته باشند، به همین دلیل استفاده از این منابع اغلب با دشواری و فرسایش زیاد صورت گرفت. از دیگر دلایل مهم موفق نبودن حوزه سرمایه گذاری خارجی می‌توان به مشارکت اندک حوزه‌های مختلف مربوطه در استفاده از دانش بین‌المللی و آشنایی نداشتن آنها در روابط دیپلماسی ارتباطات جهانی اشاره کرد. اما در این میان کشورهای زیادی هستند که در جذب سرمایه گذاری‌های خارجی موفق عمل کرده و پیشرفت داشتند. به نظر برخی کارشناسان بررسی و الگوگیری از راهکارهای این کشورها در جذب سرمایه می تواند راه گشای خوبی برای دیگر کشورهای در حال توسعه باشد.
در ادامه ضمن بررسی این راهکارها، نظرات کارشناسان را در رابطه با جذب سرمایه گذاری خارجی در کشور مطرح میکنیم.
• گسست از فرایند مالی جهان، مانع جذب سرمایه‌های خارجی
پیمان مولوی، مدیرعامل شرکت یورواینوست و از فعالان حوزه سرمایه‌گذاری خارجی در رابطه با جذب سرمایه‌گذاری خارجی بیان کرد: با گذشت یک سال از امضای برجام، موافقان و مخالفان آن در حال نزاع بر سر موفقیت و عدم موفقیت آن هستند و کمتر به مسایل زیرساختی و با اهمیت در حوزه جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تامین‌مالی بین‌المللی پرداخته می‌شود. آنچه امروز باید مورد توجه قرار گیرد، الگوهای موفق جذب سرمایه‌گذاری خارجی است که بسیار با آن مدل‌ها فاصله داریم. اکنون ۸۰.۰۰۰ میلیارد دلار سرمایه در جریان و آماده برای سرمایه‌گذاری است. حال باید دید چرا فقط ۳۰٪ این رقم برای سرمایه‌گذاری در جهان امکان پیدا می‌کند؟
مولوی در ادامه افزود: در ایران به سبب فاصله زیاد از جهان مالی و بانکی بین‌الملل، تصورات به روز شده‌ای در این خصوص وجود ندارد. دیدگاههای موجود حاکی از حضور نگاهی آمرانه در این حوزه است. نبود دیدگاهی مشخص و به روز همواره ما را از بررسی بی‌طرفانه موضوعات مالی، بانکی و سرمایه‌گذاری غافل کرده است. سخنرانی‌ها در خصوص جذب سرمایه‌گذاری خارجی همواره به این مطلب اشاره می‌کند که قانون جذب سرمایه‌گذاری ایران یکی از مدرن‌ترین قوانین در این حوزه است اما سوال اینجاست که چرا در جذب سرمایه‌های بین‌المللی موفقیت زیادی(موفقیت نسبت به تولید ناخالص ملی) به دست نیامده است؟ جواب این سوال را نه در قوانین بلکه در بستر‌سازی اقتصادی باید دید که متاسفانه همواره به سبب دیدگاههای کوتاه مدت به حاشیه رانده شده است.
• بهره‌برداری از ظرفیت فناوری
مدیرعامل شرکت یورواینوست کشورهایی را که عملکرد موفقی در جذب سرمایه های خارجی داشتند را بررسی کرد و موارد متعددی را در موفقیت آنها برشمرده و گفت : این کشورها نخست ایده و فناوری را از سایر نقاط جهان وارد کرده و در تمامی هدف‌گذاری‌ها، بازار‌های بین‌المللی را مورد توجه قرار قرار دادند. کانال‌های زیادی برای انتقال آن وجود دارد اما بهترین روش جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی خواهد بود، نمونه موفق انتقال دانش فنی، تولید از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم کشور مالزی است که این کار در صنعت الکترونیک انجام شده است. تکیه بر قابلیت‌های اقتصاد جهانی بستر‌های توسعه را ایجاد می‌کند و استراتژی‌های رشد درونگرا از این جهت موفق نمی‌شوند.
• حراست از ثبات اقتصادی
این فعال حوزه سرمایه‌گذاری، بزرگترین راهنما برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی را ثبات اقتصادی و حفظ روند روبه رشد اقتصادی دانسته و گفت: هیچ کشوری بدون ثبات اقتصادی و رشد موزون اقتصادی نتوانسته کارنامه موفقی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشد؛ وارد نکردن شوک به بازار‌های مالی و بانکی همگی در این حوزه قرار می‌گیرد. تصمیمات گاه و بیگاه سال‌های گذشته در خصوص کنار گذاشته شدن برنامه توسعه و تغییرات ناگهانی نرخ ارز کشور همه در نفی ثبات اقتصادی در سالیان گذشته اتفاق افتاده است.
• افزایش پس‌انداز و سرمایه گذاری ملی
مولوی افزایش پس‌انداز و سرمایه‌گذاری‌ملی ، رو آوردن به مکانیزم بازار آزاد و تعهد دولت ها به رشد و توانمندی را مکمل کسب موفقیت در جذب سرمایه های جاری دنیا دانست وگفت :اقتصاد‌هایی که در جذب سرمایه توانمند هستند، خود موتور سرمایه‌گذاری شان را روشن کرده‌اند که این موتور قدرتمند پس‌انداز ملی نام دارد. چین بیش از یک سوم درآمد ملی خود را پس‌انداز کرده، این پس‌انداز یک ابزار قدرتمند در جذب سرمایه‌گذاران به آن کشور بوده است. طرح پس‌انداز اجباری توسط صندوق‌مرکزی در سنگاپور برای پس‌انداز ملی ایجاد شده و در مالزی هم چنین نظامی وجود دارد.حال ما در ایران سالیانه هزاران میلیارد که می‌تواند موتوری قوی برای سرمایه‌گذاری باشد را هر ساله به صورت یارانه نابود میکنیم.
• مکانیزم بازار آزاد و تعهد دو لت‌ها به رشد
این فعال حوزه سرمایه گذاری همچنین وجود مکانیزم بازار آزاد و تعهد دو لت‌ها به رشد و توانمندی را از دیگر عوامل کشورهای موفق در جذب سرمایه های خارجی دانست و افزود: هیچ اقتصادی به صورت بسته، دولتی، نظامی تا به حال نتوانسته درسال‌های گذشته سرمایه خارجی زیادی جذب کنند و برعکس‌تمام‌کشورهای موفق‌در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه‌یافته از مکانیزم بازار آزاد بهره برده‌اند.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی در تمام کشورهای موفق به مانند مالزی، ترکیه، سنگاپور، چین، هند و ... با یک سیاستگذاری دولتی قوی و در یک برنامه ۳۰ ساله رخ داده است. در سنگاپور این مدل ۴۰ سال در حال اجراست و هیچ خللی به آن وارد نشده است.
تجربه کشورهایی نظیر بوتسوانا، برزیل، چین، هنگ کنگ، اندونزی، ژاپن، ترکیه، مالزی، عمان، تایوان، سنگاپور و کره جنوبی همه و همه نشان‌دهنده یک امر مشترک است و آن امر ایجاد یک اقتصاد پویا، با ثبات، دولتی متعهد به رشد.
مولوی درخاتمه با طرح این سوال که آیا ما در ایران به یک اجماع برای جذب سرمایه‌گذاری رسیده‌ایم و به سرمایه‌گذاری خارجی به مانند یک ابزار نگاه میکنیم یا آن را الزام می‌دانیم؟ بیان کرد: باید بررسی کنیم تا چه حد بستر‌های خود را در این رابطه برای حضور شرکت‌ها و موسسات بین‌المللی آماده کرده‌ایم، به عنوان مثال در سنگاپور ثبت یک شرکت ۳۰ دقیقه زمان لازم دارد و ما در ایران برای ثبت یک شرکت خارجی گاهی یک ماه زمان می‌برد؛ حال آیا ما می‌توانیم مانند سنگاپور، تشنه سرمایه‌گذاری باشیم؟
• دولت سکاندارجذب کشتی سرمایه های خارجی
رییس هیئت مدیره بانک خاورمیانه از دیگر صاحب نظران حوزه سرمایه‌گذاری خارجی نیز چند راهکار برای سرمایه‌گذاری موفق ارائه داده و افزود: برای اجرایی شدن این راهکارها، مسئولین باید دستورالعمل های لازم را تهیه کنند که این امر نیز مستلزم هماهنگي بين بانك مركزي، بورس، سپرده‌گذاري، بانك‌ها، كارگزاري‌ها و حتي شركت‌هاي بيمه است.
داریوش روزبهانه در توضیح بیشتر اظهار کرد: اين موضوع بيشتر به گام‌هاي دقيق اجرايي دستورالعمل‌ها و مراكزي كه در اين زمينه بايد برنامه‌ريزي كنند، مربوط می‌شود. مشکل اساسی این روند نحوه انتقال پول است؛ در این خصوص بايد تدابیری اتخاذ شود تا بانك‌ها يا كارگزاران نقش custodian (متولی) را بازي كنند به اين معني كه در حال حاضر پول سرمايه‌گذاران خارجي از سيستم بانكي به كارگزاري انتقال پیدا می‌کند. اما به طور معمول در دنيا بانك‌هايي از نوع فوق به نيابت از مشتري يا سرمايه‌گذاران منابع آنها را تجهيز و نقش مدير سرمايه‌گذاري را براي آنها بازي مي‌كنند و یا كارگزاران دپارتماني تحت اين عنوان دارند.
وی با اشاره به دیگر روش‌های موثر در جذب سرمایه‌گذاری به صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري به صورت فيدرمستر (feeder master) اشاره کرد و گفت: با این روش، منابع خرد را در كشور مبدا تجهيز و از طريق انتقال به يك صندوق در كشور مقصد يا ايران سرمايه‌گذاري سامان پیدا می‌کند. اگر صندوق‌های ETF از تنوع لازم برخوردار باشند و به اصطلاح توانايي exposure مناسب به اقتصاد ايران و سكتورهاي مختلف را فراهم كنند نیز مي‌توانند صندق‌هاي خارجي بلوك معيني از آن را خريداري کرده و با سبد‌هاي خارجي خودشان تركيب كنند كه اين نوع نگاه در بورس ایران اکنون در مرحله جنيني است.
روزبهانه در ادامه افزود: به طور معمول از نظر عملياتي سرمايه‌گذاران حتي در صورتي كه مراحل صدور مجوز معامله و بر مبناي آن كد معاملاتي را طي كرده باشند با راه اندازي پلتفرم انگليسي معاملات آنلاين به شرط تسهيل در انتقال منابع پولي به حساب كارگزار مي‌توانند به طور مستقیم سرمايه‌گذاري كنند كه در تمامي موارد ملاحظه می‌شود مشاوره، گزارشگري و حمايت‌هاي اطلاعاتي به تدريج به یك مسئله مهم و استراتژيك تبديل می‌شود.
وی همچنین عزم دولت برای جذب سرمايه در بورس‌هاي كشور را از دیگر موارد مهم در این رابطه دانست و اشاره کرد، برای این موضوع باید هر چه سريعتر ارز را تك نرخي و باثبات کرد. از سوي ديگر شركت سپرده‌گذاري نیز باید در جهت جذب سرمايه خارجي مقدمات ادغام مرحله‌اي بورس ايران را حداقل با بورس‌هاي منطقه‌اي فراهم آورد.
• روش های سرمایه گذاری رسمی برای سرمایه گذار خارجی
حسین خزلی، که در هر کدام از بورس ها کارگزاری های فعالی دارد برا ی جذب سرمایه های خارجی لیستی از روش ها ارائه داد. وی برای سرمایه‌گذار خارجی که مایل به سرمایه‌گذاری در (FPI) یا همان سبدی از اوراق بهادار منتشر شده در بورس‌های ایران است، توصیه هایی را مطرح کرد:
یک – کد معاملاتی ؛ در صورتی که وقت، تخصص، توان پیگیری اخبار و اطلاعات و تحلیل‌های بازار اوراق بهادار در ایران را دارد با اخذ کد معاملاتی توسط یکی از کارگزاران بورس‌های ایران (که دارای مجوز فعالیت از سازمان بورس و اوراق بهادار هستند) نسبت به خرید، فروش و نگهداری اوراق بهادار بر اساس نظر خود و با تحلیل کارشناسان خود اقدام کند؛ در این روش کارگزار صرفاً واسطه خرید و فروش است.
دو- سبد گردانی ؛ با انعقاد قرارداد سبد‌گردانی با یکی از کارگزاران یا شرکت‌های سبدگردان در بورس تهران (که دارای مجوز فعالیت از سازمان بورس و اوراق بهادار است)، مدیریت سبد اوراق بهادار خود را به او بسپارد.
سه – صندوق ؛ با تاسیس یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک در خارج از ایران و فروش واحدهای آن به ارزی غیر از ریال اقدام به جذب سرمایه کرده و بعد از آن با کمک یک مدیر صندوق در ایران که دارای مجوز رسمی از سازمان بورس و اوراق بهادار است، وجوه جذب شده را در سبدی از اوراق بهادار منتشر شده در بورس‌های ایران سرمایه‌گذاری کند. هم اکنون در ایران، بورس تهران و فرابورس مختص انواع متنوعی از اوراق بهادار و بورس‌های کالا و انرژی مخصوص کالاهای فیزیکی و اوراق بهادار مشتق از کالا تحت نظر مقامات ناظر مالی فعالیت می‌کنند . این سه روش، کاملاً رسمی و با اخذ مجوزهای لازم از مقامات ناظر مالی ایران است.
• چراغ جذب سرمایه‌خارجی را بدون دولت سبز کنیم
رییس هیئت‌مدیره شرکت مشاور سرمایه گذاری معیار نیز در مورد فضای موجود برای سرمایه‌گذاری ایران بیان کرد: اکنون موضوعات سیاسی و ابهامات به وجود آمده و ارتباط با ایران در دهه گذشته موجب دوری بازرگانان، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی از ساز و کارحضور در محیط بین‌المللی برای تجارت و سرمایه‌گذاری با نظیرهای خود در خارج از کشور شده و به طور متقابل تجار و سرمایه‌گذاران خارجی نیز تحت تاثیر قوانین و مقررات محدود‌کننده کشور متبوع خود و یا اسناد بین‌المللی از تعامل با شرکای بالقوه ایرانی خود محروم بوده‌اند.
سعید جمشیدی فرد با توجه به اقدامات انجام شده در حوزه بین‌الملل برای سرمایه‌گذاری خارجی افزود: با وجودی که قدم‌های اساسی و مثبت در بهبود روابط سیاسی و برطرف شدن بسیاری از محدودیت‌ها و موانع بین‌المللی برداشته شده است، هنوز ذهنیت و نگرش فعالان اقتصادی خارجی تحت تاثیر فضای سیاسی گذشته بوده و لذا ضرورت دارد اقدامات جدی برای پوشش شکاف اطلاعاتی از محیط کسب و کار واقعی ایران و شناساندن فرصت‌های توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری با زبان و ادبیات اقتصادی و کسب و کار برقرار شود. البته طرح این موضوع به این معنا نیست که فضای کسب و کار ایران در وضعیت مطلوب و جذابی به سر می‌برد، بلکه مقدمه بهبود این فضا و تغییر نگرش خارجیان علاقمند به فعالیت تجاری و سرمایه‌گذاری با ایران، کاستن از وزن ادبیات سیاسی و احتراز از پیروی محض از به‌کارگیری رسوب موضوعات گذشته به جهت بهبود روابط بین‌المللی بر اساس چارچوب‌ها و شاخص‌های اقتصادی همچنین آوردن سطح تعاملات بین شرکا و تجار بالقوه و به زبان تجاری است. بنابراین در این مرحله نقش شرکای تجاری پر‌رنگ‌تر شده و باید راسا در مورد چگونگی برقراری ارتباط ،شراکت و سرمایه‌گذاری گفتگو را آغاز کرد و بیش از این منتظر نظر و چراغ سبز سیاست‌مداران نماند.