متاسفانه ایران در هیچکدام از پیمان‌های مشترک موثر جهانی عضویت ندارد
1395/12/15
مصاحبه روزنامه گسترش صنعت با دکتر پیمان مولوی
سیدمحمدحسن سیدزاده: «قلب اقتصاد جهان از نیمه قرن حاضر به بعد در قاره آسیا خواهد تپید.» این گزاره مهم‌ترین پیام رئیس‌جمهوری در اجلاس سران عضو اکو در پاکستان است که نقش اکو و ایران را در این مسیر دارای اهمیت ویژه‌ای می‌کند.
حسن روحانی در این اجلاس بر ضرورت بازسازی اکو در راستای نقش‌آفرینی در ساختن آینده اقتصاد منطقه تاکید کرد و گفت: «اقتصادهای نوظهور آسیایی، جریان اقتصاد جهانی را از غرب به سوی شرق تغییر خواهد داد. برآوردهای اقتصادی نشان می‌دهد که با تغییر جایگاه اقتصادی برخی اعضای موثر اکو در دهه آینده، سازمان اکو در آسیا بار دیگر کلید تعامل شرق و غرب خواهد شد.»
سازمان همکاری‌های اقتصادی موسوم به اکو ۵۲ سال پیش با پایه‌گذاری ایران، ترکیه و پاکستان تشکیل شده و اکنون ۱۰ عضو دارد اما هنوز ۳ قطب بزرگ اقتصادی آن را همان ۳ کشور پایه‌گذار تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر اشراف بر چند آبراه استراتژیک جهان و همسایگی با ۵ دریای مهم، شرایط ژئوپلتیک و سرزمینی یگانه‌ای را برای سازمان اکو به وجود آورده است؛ هیچ مسیری از اروپا به آسیا برای تجارت و حمل‌ونقل به صرفه‌تر و کوتاه‌تر از منطقه اکو شناخته نمی‌شود. اکو همچنین از منظر تامین و انتقال انرژی حائز اهمیت فراوانی برای جهان است اما با تمام این ظرفیت‌ها کشورهای عضو این سازمان جز ترکیه و پاکستان حرف چندانی در اقتصاد جهانی ندارند.
اکو، دروازه‌ای برای ورود به اقتصاد جهانی؟
پیمان‌های مشترک اقتصادی یکی از بسترهای مناسب ارتباطات صنعتی و تجاری در جهت توسعه کشورهاست اما به گفته کارشناسان سازمان همکاری‌های اقتصادی تاکنون نتوانسته به هدف خود که توسعه همکاری کشورهای عضو است برسد. در سال‌های اخیر ارتباطات صنعتی و تجاری در این سازمان در سطح مطلوبی قرار ندارد و نیم‌نگاهی به مبادلات تجاری این کشورها به‌خوبی نشان می‌دهد که مبادلات تجاری آنها با کشورهای غیرعضو بیش از کشورهای عضو سازمان اکو است. تاکید رئیس‌جمهوری بر بازسازی اکو نیز بر همین اساس است اما سوال اصلی اینجاست که اکو تا چه میزان می‌تواند به ایران برای ورود به اقتصاد جهانی و نقش‌آفرینی به عنوان عنصری مهم در نیمه دوم قرن حاضر کمک کند؟ با وجود ظرفیت‌هایی که در بازار اکو وجود دارد، کشورهای عضو وزن بالایی از نظر اقتصادی ندارند به همین دلیل توسعه همکاری‌های ایران با اعضای اکو شاید در سطح روابط تجاری برای ایران موثر باشد اما به ورود به عرصه جهانی و توسعه ایران کمک چندانی نخواهد کرد. کارشناسان معتقدند با توجه به توان اقتصادی ضعیف کشورهای عضو و همچنین جایگاه اعتباری ضعیف ایران، برای رسیدن به چشم‌انداز خود باید به فکر عضویت در پیمان‌های همکاری مشترک جنوب شرقی آسیا باشد. براساس گزارش‌های جهانی، اگر در سال‌های آینده اتفاق‌هایی مانند جنگ نیفتد، دو اقتصاد بزرگ جهان تا چشم‌انداز ۲۰۲۰ و ۲۰۵۰ هند و چین خواهند بود که در جنوب و جنوب شرقی آسیا قرار دارند. براساس پیش‌بینی‌های موسسات بزرگ جهانی نیز به دلیل بحران‌های خاورمیانه کشورهای این منطقه توان افزایش تولید ناخالص ملی تا به این اندازه را نخواهند داشت اما کشورهایی مانند ایران برای رسیدن به چشم‌اندازی روشن باید وارد پیمان‌های مشترکی با این کشورها شوند.
نقش‌آفرینی ضعیف خاورمیانه در اقتصاد جهانی
پیمان مولوی، عضو انجمن اقتصاددانان ایران و کارشناس امور اقتصاد بین‌الملل در گفت‌وگو با گسترش صنعت درباره نقش اکو به عنوان ابزار ایران برای ورود به اقتصاد جهانی گفت: در کشورهای عضو اکو جز ترکیه، پاکستان و ایران کشور قدرتمند اقتصادی وجود ندارد. سایر کشورهای عضو اکو از نظر تولید ناخالص ملی فاصله بسیاری با این ۳ کشور دارند اما بازار این کشورها یک بازار۴۰۰ میلیون نفری را به وجود آورده است بنابراین پیمان‌های مشترک بین‌المللی بسیاری وجود دارد که عضویت ایران در آنها می‌تواند منافع بیشتری از اکو برای ایران داشته باشد. به طور مثال، پیمان مشترک جی۷، جی۲۰، آسیاپستیک و... بسیار بیشتر از اکو دارای اهمیت و اعتبار اقتصادی است.
عضو انجمن اقتصاددانان ایران با بیان اینکه اکو از این جهت که ایران می‌تواند موتور محرکه آن باشد اهمیت دارد، اظهارکرد: براساس گزارش‌های بین‌المللی، همان‌طور که رئیس‌جمهوری نیز بر آن تاکید داشتند از نیمه دوم قرن حاضر آسیا به قلب اقتصاد جهانی تبدیل خواهد شد اما باید توجه داشت که منظور از آسیا بیشتر جنوب و جنوب شرق آسیاست که شامل کشورهای هند، چین و کره‌جنوبی می‌شود در نتیجه هیچگاه خاورمیانه نمی‌تواند در این قطب جهانی ایفای نقش کند و ایران برای اینکه وارد اقتصاد جهانی شود باید از پیمان‌های مشترک جنوب شرق آسیا بهره گیرد.
لزوم عضویت ایران در پیمان‌های مشترک جنوب شرقی آسیا
مولوی با تاکید بر اینکه اکو در جایگاه خود برای ایران دارای اهمیت است اما این پیمان هیچگاه نمی‌تواند منافعی که ایران با عضویت در پیمان شانگهای به‌دست خواهد آورد را عاید ایران کند، گفت: متاسفانه ایران در هیچکدام از پیمان‌های مشترک موثر جهانی عضویت ندارد. جایگاه اقتصاد ایران نیز به حدی رشد نکرده است که بتواند به عضویت این پیمان‌ها درآید. به طور مثال، در پیمان جی ۲۰ تولید ناخالص ملی یکی از شرط‌های عضویت است که اکنون ترکیه و عربستان با رسیدن به آن توانسته‌اند این موقعیت را به‌دست آورند.
وی افزود: ایران باید توجه داشته باشد که بسیاری از کشورهای همسایه در این پیمان‌های بین‌المللی حضور دارند و ایران برای تبدیل شدن به موتور محرکه باید در مسیر عضویت این پیمان‌ها قدم بردارد. از سوی دیگر، اکو چندان وزنه جهانی از نظر اقتصادی به شمار نمی‌رود بنابراین حضور ایران در اکو بیشتر تاثیرگذار بر سایر کشورهاست در حالی که ایران با عضویت در پیمان‌های بزرگ باید از قدرت‌های جهانی تاثیر پذیرد.
عضو انجمن اقتصاددانان ایران با اشاره به اینکه ایران در زمان تحریم‌ها از نظر رتبه‌بندی اعتباری بین‌المللی از تمام اعضای اکو جز افغانستان در جایگاه پایین‌تری بود، اظهارکرد: ایران از نظر جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز نسبت به تمام اعضای عضو اکو جایگاه پایین‌تری داشت. البته در سال ۲۰۱۶میلادی با نهایی شدن برجام شرایط ایران تغییر کرده و حجم سرمایه‌گذاری خارجی افزایش یافته است در نتیجه ایران باید واقع‌بین باشد و با نگاه به شرایط داخلی و کشورهای عضو اکو تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سبد اکو نچیند و به دنبال همکاری و هم‌پیمانی با کشورهای جنوب شرق آسیا باشد.
ارتباط ضعیف کشورهای عضو اکو
حسین سلیمی، رئیس انجمن سرمایه‌گذاری خارجی مشترک ایران نیز در گفت‌وگو با گسترش صنعت درباره تجربه همکاری‌های منطقه‌ای ایران در بخش‌های مختلف گفت: یکی از تجربه‌های ایران در همکاری‌های منطقه، عضویت در سازمان اکو است که بیشتر کشورهای همسایه و کشورهای اسلامی در این سازمان عضو هستند اما ارتباطات صنعتی و تجاری در این سازمان در سطح مطلوبی قرار ندارد و نیم‌نگاهی به مبادلات تجاری این کشورها به‌خوبی نشان می‌دهد که مبادلات تجاری با کشورهای غیرعضو بیش از کشورهای عضو سازمان اکو است. این انتقادها در تمامی گردهمایی‌های اتاق‌های بازرگانی اعضای سازمان اکو مطرح می‌شود اما تاکنون نتیجه مناسبی به‌دست نیامده است.
سلیمی با تاکید بر اینکه ایران باید ضمن فعال‌تر کردن سازمان همکاری‌های اکو به فکر گسترش همکاری‌ها با سایر سازمان‌های منطقه‌ای نیز باشد، اظهار کرد: درحال‌حاضر سازمان‌های منطقه‌ای بستر مناسبی برای توسعه صنعتی کشورها فراهم می‌کنند. به‌طور مثال، سازمان همکاری «آسه‌آن» توانست به کمک اعضایش منطقه خود را به خوبی پیشرفته کند یا سازمان منطقه‌ای نفتا در امریکا، کانادا و مکزیک نیز به همین طریق بستر توسعه صنعتی را با یکدیگر فراهم کرده‌اند.
وی با بیان اینکه گسترش همکاری‌های اکو بازار ۴۰۰میلیون نفره را برای کشورها به همراه خواهد داشت، گفت: همین ویژگی باعث جذب سرمایه‌گذاران خاجی به کشورهای عضو خواهد شد و با توجه به اینکه ایران و ترکیه دو کشور مطرح در سازمان اکو هستند گسترش همکاری‌ها می‌تواند منافع بیشتری را برای آنها به همراه داشته باشد.
پیشنهادهای گسترش همکاری در اکو
رئیس انجمن سرمایه‌گذاری خارجی مشترک ایران با اشاره به اینکه یکی از پیشنهادهای ایران برای گسترش همکاری‌ها در سازمان اکو صدور ویزایی شبیه شنگن است، اظهارکرد: اتحادیه اروپا با صدور ویزای شنگن توانست ضمن آسان‌سازی رفت و آمد، زمینه گسترش روابط و سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای عضو را فراهم کند. این موضوع بارها از سوی ایران مطرح شده تا تاجران بتوانند به‌راحتی و طولانی مدت در کشورهای عضو رفت و آمد کنند اما با مخالفت برخی کشورها روبه‌رو شد. نقطه ضعف گسترش همکاری‌ها نبود روابط بین‌المللی مناسب میان این کشورهاست.
او با بیان اینکه عضویت در سازمان‌های منطقه‌ای به استانداردسازی قوانین در حوزه کسب‌وکار نیز منجر خواهد شد، گفت: لازمه عضویت در این سازمان‌ها رعایت یکسری چارچوب‌هاست که می‌تواند فضای آزاد اقتصادی را فراهم کند و قوانین بین‌المللی را در کشور به اجرا درآورد. حرکت به سمت سازمان‌های منطقه‌ای به مرور زمان فضا را برای عضویت در سازمان تجارت جهانی فراهم و مسیر را هموارتر می‌کند.
بنابراین گزارش، ایران برای ایفای نقش موثر در اقتصاد جهانی به ویژه در دهه‌های آینده باید علاوه‌بر نقش موثر در اکو تمام تمرکز و هدف خود را در عضویت پیمان‌های مشترک قدرتمندی همچون شانگهای، جی۲۰ و... قرار دهد تا با استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی کشورهای بزرگی همچون هند، چین و کره‌جنوبی به جایگاه مناسبی در اقتصاد جهان برسد.
